Πόρισμα Σοφών για το Ασφαλιστικό

 

• Βασικά σημεία

 

Παραδόθηκε την Πέμπτη 15/10 στον υπουργό Εργασίας κ. Γ. Κατρούγκαλο το πόρισμα της επιτροπής εμπειρογνωμόνων αναφορικά με την υφιστάμενη κατάσταση αλλά και τις αναγκαίες βελτιωτικές που επιδέχεται το υπάρχον φορολογικό σύστημα. Αν και παράλληλα με το πόρισμα αναμένονταν η ταυτόχρονη διεξαγωγή αναλογιστικής μελέτης, στις σελίδες του δεν περιλαμβάνονται αριθμητικά δεδομένα, καθώς δεν γίνεται καμία αναφορά για: τους μετρήσιμους στόχους, το ύψος εισφορών και τις μεταβολές αυτών, τον καθορισμό και εξειδίκευση ποσοστών μειώσεων, τα ποσοστά αναπλήρωσης της σύνταξης βάσει των οποίων θα καθορίζεται και η τελική παροχή, ενώ δε διευκρινίζεται ποιους εν τέλει θα αφορά και τι θα ισχύσει στο μεταβατικό διάστημα μέχρι την πλήρη εφαρμογή των διατάξεων του νέου ασφαλιστικού. Αξίζει να σημειωθεί πως κατά τη διάρκεια της επόμενης εβδομάδας θα αποφασιστεί η έγκριση ή μη του συγκεκριμένου πορίσματος από την κυβέρνηση. Ακολουθεί η σταχυολόγηση των βασικών κατευθυντήριων που προτείνονται μέσα στο πόρισμα

Ενιαίοι κανόνες – Ενοποίηση Ασφαλιστικών Ταμείων

Προωθείται η υιοθέτηση ενιαίων κανόνων για παλιούς (πριν το 1993) και νέους (μετά το 1993) ασφαλισμένους για τον υπολογισμό των συντάξεων, βασική προϋπόθεση των οποίων (ενιαίοι κανόνες) αποτελεί η ενοποίηση των Ασφαλιστικών Ταμείων. Η συγκεκριμένη εξέλιξη εκτιμάται πως θα επιφέρει μείωση του ποσοστού αναπλήρωσης από τα επίπεδα του 70% που είναι σήμερα στο 50%-55%, με αποτέλεσμα να προκληθούν απώλειες στις συντάξιμες αποδοχές, το εύρος των οποίων θα εξαρτάται από το ύψος των εισοδημάτων.   Στην ουσία δηλαδή όσο μεγαλύτερη σύνταξη λαμβάνει κάποιος τόσο μεγαλύτερες θα είναι οι περικοπές. Αναλυτικότερα, από τις εκτιμήσεις των εμπειρογνωμόνων και ως συνέπεια της εφαρμογής των ενιαίων κανόνων, συνάγεται το συμπέρασμα πως οι μεσοσταθμικές περικοπές θα είναι της τάξεως του 11% για μηνιαία ποσά άνω των 1.000 ευρώ και θα διευρύνονται με την αύξηση των συντάξιμων αποδοχών.

Από την επιτροπή των εμπειρογνωμόνων προκρίνεται η σύσταση ενός και μόνο εθνικού φορέα κοινωνικής ασφάλισης ο οποίος θα συμπεριλάβει όλους τους φορείς κύριας, επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ παροχών. Η ουσιαστική ενοποίηση θα λάβει χώρα με τη θεσμοθέτηση ενιαίων κανόνων για παροχές και για εισφορές, ενώ το ΙΚΑ θα μετεξελιχθεί σε Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης,  χωρίς τη πρόβλεψη οποιασδήποτε εξαίρεσης, καθώς σε αντίθετη περίπτωση τίθεται εν αμφιβόλω  το όλο εγχείρημα. Εντούτοις,  παρατίθεται και μία αποκλίνουσα άποψη, σύμφωνα με την οποία ο επιβαλλόμενος σεβασμός κάποιων επαγγελματικών και ασφαλιστικών ιδιαιτεροτήτων μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία τριών ταμείων, εκείνα: α) των Μισθωτών,                                           β) των Αυτοαπασχολουμένων και γ) των Αγροτών.

Εισφορές:

Όσον αφορά στο ύψος των εισφορών, προτείνονται  ενιαία ποσοστά εισφορών και βάση υπολογισμού τους για κύρια, επικουρική σύνταξη και εφάπαξ παροχές, με μόνη διάκριση εκείνη σε μισθωτούς και αυτοτελώς απασχολουμένους. Η βεβαίωση και είσπραξη των ασφαλιστικών εισφορών θα πρέπει να ανατεθεί στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ/ΚΕΑΟ, ενώ το ύψος αυτών θα πρέπει να προσαρμοστεί στα πρότυπα του ΙΚΑ, εξέλιξη η οποία πιθανώς να σηματοδοτήσει την αύξηση σε κάποια ταμεία (ΟΓΑ) και τη μείωση σε κάποια άλλα. Στον ΟΑΕΕ υπάρχει η βούληση οι εισφορές θα συνδεθούν με το πραγματικό εισόδημα (τζίρος). Η δήλωση των ασφαλιστικών εισφορών όλων των φορέων κύριας, επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ θα πραγματοποιείται μέσω μιας ενοποιημένης και σαφώς προσδιορισμένης διαδικασίας.

Υπολογισμός κύριας και επικουρικής σύνταξης – Επανακαθορισμός υφιστάμενων συντάξεων:

Επιπροσθέτως, προωθείται ο ενιαίος τρόπος υπολογισμού της κύριας και της επικουρικής σύνταξης για παλιούς και νέους ασφαλισμένους, αφού πρώτα καθοριστεί μέσω αναλογιστικής μελέτης το ποσοστό κατά το οποίο τόσο η κάθε σύνταξη χωριστά όσο και όλες από κοινού θα αναπληρώνουν τις αποδοχές του ασφαλισμένου.  Στο παραπάνω ρυθμιστικό πλαίσιο θα επανακαθοριστούν και οι συντάξεις των ήδη συνταξιούχων, με την κατάργηση των οριζόντιων περικοπών των συντάξεων να αποτελεί απαρέγκλιτη προτεραιότητα των ιθυνόντων, καθόσον αυτές υποσκάπτουν την ασφαλιστική συνείδηση, δημιουργούν κίνητρο για εισφοροδιαφυγή και για πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, υπονομεύοντας στο σύνολό του το ασφαλιστικό σύστημα.

Οι 2 υποβληθείσες προτάσεις με σημείο αναφοράς τις επικουρικές συντάξεις, εξειδικεύονται  ως εξής:

• Ενσωμάτωσή τους στην κύρια σύνταξη με στόχο να εξαερωθεί σε λίγα χρόνια, καθώς καταργείται η χρηματοδότηση των επικουρικών ταμείων από το ΑΚΑΓΕ.
• Διατήρηση του ενιαίου επικουρικού ταμείου με διαφορετικά χαρακτηριστικά, δηλαδή το αναδιανεμητικό σύστημα που ίσχυε έως τώρα να μετατραπεί σε κεφαλαιοποιητικό.Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή ενός διανεμητικού συστήματος εικονικών λογαριασμών (Καθορισμένων Εισφορών), κρίθηκε πως εξυπηρετεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το στόχο σύνδεσης των εισφορών με τις αποδοχές των ασφαλισμένων. Με βάση αυτό το σκεπτικό, το συνταξιοδοτικό σύστημα χαρακτηρίζεται από το διανεμητικό του χαρακτήρα με την ύπαρξη καθορισμένων εισφορών και εδράζεται στη λειτουργία ατομικών λογαριασμών «νοητής κεφαλαιοποίησης», όπου ο εργαζόμενος συσσωρεύει σ’ έναν ατομικό λογαριασμό όλες τις εισφορές του επαγγελματικού του βίου. Οι ασφαλιστικές εισφορές τοκίζονται με ένα εικονικό επιτόκιο, κατόπιν επιλογής του Δημοσίου και με αυτόν τον τρόπο σχηματίζεται το συνταξιοδοτικό κεφάλαιο. Η πρόβλεψη ενσωμάτωσης στο σύστημα αυτόματων σταθεροποιητών αποσκοπεί στην αντιμετώπιση αρνητικών εξελίξεων δημογραφικού η οικονομικού περιεχομένου. Οι εισφορές υπολογίζονται επί των αποδοχών που καταβάλλονται από τον εργοδότη και τον εργαζόμενο, με την κρατική χρηματοδότηση να περιορίζεται στην καταβολή των αναλογουσών εισφορών για τους ανέργους, για όσους ασθενούν, γι’ εκείνους που ανατρέφουν παιδιά ή φροντίζουν ηλικιωμένους, κ.λπ. Ειδικά για τους αυτοαπασχολουμένους (ΟΑΕΕ), προτείνεται η κατάργηση των κλιμάκων τεκμαρτών ασφαλιστέων αποδοχών και η εναρμόνιση των εισφορών με το πραγματικό εισόδημα από την απασχόληση, πρόθεση η οποία ταυτίζεται πλήρως με τα αιτήματα των ασφαλισμένων του Ταμείου.Βάσει εισοδηματικών κριτηρίων θα χορηγείται η εθνική/κοινωνική σύνταξη, ενώ παρεμφερής ρύθμιση αναμένεται να ισχύσει και για το ύψος των εισφορών, οι οποίες, τουλάχιστον για τον ΟΑΕΕ, υπάρχει η βούληση να κυμαίνονται αναλόγως του τζίρου των επιχειρήσεων ή των αποδοχών των επιτηδευματιών. Απώτερος στόχος της συγκεκριμένης πρότασης συνιστά η κάλυψη είτε μέρους του συνολικού ελλείμματος είτε εκείνων που δεν εισφέρουν στο σύστημα λόγω αδυναμίας (άνεργοι), από τις εισφορές των υψηλόμισθων. Στην πραγματικότητα ο πολυδιαφημιζόμενος στόχος της εσωτερικής αναδιανομής του εισοδήματος μέσω του ασφαλιστικού συστήματος, θα διατελεσθεί πιθανότατα μέσω της υλοποίησης περικοπών στους έχοντες υψηλά εισοδήματα. Εντούτοις, ο υπουργός Εργασίας κ. Γ. Κατρούγκαλος προέβη σε διάψευση του ενδεχόμενου εισαγωγής εισοδηματικών κριτηρίων στην απονομή των συντάξεων, διαμηνύοντας πως η πρόταση της Επιτροπής Σοφών δεν αποτελεί την τελική πρόταση της κυβέρνησης, αλλά αφορμή για την έναρξη δημόσιου διαλόγου του νέου ασφαλιστικού.Το ποσό της εθνικής σύνταξης, στο οποίο θα έχουν δικαίωμα όλοι οι συνταξιούχοι, θα κλιμακώνεται συναρτήσει της αναλογικής σύνταξης και των μελών της οικογένειας. Συνεπώς, η εθνική/κοινωνική σύνταξη θα πρέπει να μειώνεται προοδευτικά, τόσο με την αύξηση της αναλογικής σύνταξης, όσο και με εκείνη του ατομικού και οικογενειακού εισοδήματος του δικαιούχου. Τα μέλη της επιτροπής δε συμπλέουν με την άποψη του υπουργού Εργασίας κ. Γ. Κατρούγκαλου περί αποσύνδεσης της εθνικής σύνταξης από εισοδηματικά κριτήρια, καθώς η αποδοχή της συγκεκριμένης εκδοχής θα συντελούσε στη συμπίεση της εθνικής σύνταξης σε χαμηλά επίπεδα εξαιτίας του υψηλού συνεπαγόμενου κόστους της.Η μεταβατική περίοδος που αναπόφευκτα θα προκύψει μέχρι την εφαρμογή του νέου συστήματος, δημιουργεί κενά χρηματοδότησης, τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω της δημιουργίας ενός αποθεματικού. Το κεφάλαιό του (αποθεματικού) θα τροφοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό, την περιουσία των Ταμείων, καθώς και από τους συμπληρωματικούς πόρους που θα μπορέσει να κινητοποιήσει το κράτος τα επόμενα χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο και υπό το πρίσμα της δίκαιης αναδιανομής που επισημάνθηκε πρωτύτερα, προτάθηκε η επιβολή εισφοράς στους υψηλά αμειβόμενους ή ένας τραπεζικός φόρος ή ένας φόρος στις μεγάλες περιουσίες και γενικότερα ένας φόρος επί αυτών όπου, παρά την κρίση, συνεχίζουν να παράγουν πλούτο.Μια άλλη ανατροπή σχετίζεται με τη ρήτρα μηδενικού ελλείμματος, καθώς προτείνεται η κατάργησή της και η αντικατάστασή της από ρήτρα ελεγχόμενου ελλείμματος.Οι παραπάνω συνταξιοδοτικοί νόμοι, σύμφωνα με την Επιτροπή σοφών, δεν έδωσαν ικανοποιητικές απαντήσεις στο πρόβλημα, χωρίς παρόλα αυτά να ξεκαθαρίζεται το τι μέλλει γενέσθαι με τις συγκεκριμένες διατάξεις. Πρέπει να τονιστεί πως το σύστημα των καθορισμένων εικονικών εισφορών που προτείνεται από την Επιτροπή, σύμφωνα με το οποίο «ο εργαζόμενος συσσωρεύει σε έναν ατομικό λογαριασμό όλες τις εισφορές του επαγγελματικού του βίου» και  «η συσσωρευμένη αξία των εισφορών ισούται με την παρούσα αξία των μελλοντικών καταβολών της σύνταξης» προσιδιάζει με τον τρόπο υπολογισμού της αναλογικής σύνταξης του Νόμου 3863/2010. Στο κείμενο που ακολουθεί παρατίθενται κάποιες βασικές επισημάνσεις που αποτελούν πάγια αιτήματα του εμπορικού/επιχειρηματικού κόσμου και σχετίζονται με την αναμόρφωση του ασφαλιστικού συστήματος:
• 2. Παρατηρήσεις/Αιτήματα ΕΣΕΕ
• Εξάλλου, μεταξύ της Επιτροπής κατατέθηκε η άποψη που υποστήριζε  την “εφαρμογή νόμων 3863/10 και 3865/10, με βελτιώσεις, σε όλους τους ασφαλισμένους, πλην του ΟΓΑ”  που σημαίνει τον “περιορισμό του χρόνου καθ’ ολοκληρία εφαρμογής του νέου τρόπου υπολογισμού : είτε με πλήρη εφαρμογή του νέου συστήματος από συγκεκριμένη ημερομηνία είτε με επιτάχυνση της μεταβατικής περιόδου.
• Νόμοι: 3863/2010 – 3865/2010. – 4093/2012:
• Ρήτρα μηδενικού ελλείμματος:
• Κάλυψη ελλειμμάτων – Δημιουργία αποθεματικού:
• Η καταβολή, μέσω εισοδηματικών κριτηρίων, της εθνικής σύνταξης θα λειτουργεί συμπληρωματικά με το αναλογικό τμήμα της σύνταξης. Μέλημα των εμπειρογνωμόνων είναι η αποσύνδεση του καθορισμού της εθνικής σύνταξης με εξολοκλήρου δημοσιονομικού περιεχομένου κριτήρια και η διασύνδεσή/συσχέτισή της με κοινωνικούς δείκτες, ένεκα της υψηλής ανεργίας και της καταβαράθρωσης μισθών και συντάξεων της τελευταίας εξαετίας. Ως εκ τούτου, ο υφιστάμενος περιορισμός της εθνικής σύνταξης σε ένα στοιχειώδες απόλυτο ποσό δε συνάδει με την ανάγκη κάλυψης βασικών βιοποριστικών αναγκών.
• Εθνική σύνταξη βάσει εισοδηματικών κριτηρίων:
• Το Κράτος θα εξακολουθεί να αποτελεί το θεματοφύλακα του συστήματος, διασφαλίζοντας το δημόσιο και συνάμα διανεμητικό του χαρακτήρα, ενώ οι ασφαλισμένοι θα λαμβάνουν σε ετήσια βάση επίσημη ενημέρωση για το ποσό του συσσωρευμένου ατομικού ασφαλιστικού τους κεφαλαίου. Αυτό, προερχόμενο από τις συσσωρευμένες εισφορές του ασφαλισμένου θα μετατρέπεται σε ισόβια σύνταξη, με βάση έναν συντελεστή μετατροπής (ράντα), ο οποίος θα καθορίζεται μεταξύ άλλων και από το προσδόκιμο ζωής της γενεάς του ασφαλισμένου.
• Η νέα προτεινόμενη δομή του συστήματος – Καθορισμός των εισφορών:

• Θα πρέπει επιτέλους να αναληφθούν και να επισπευστούν πρωτοβουλίες αναφορικά με την περαιτέρω συρρίκνωση του μη μισθολογικού κόστους, προκειμένου να εξασθενίσει το κίνητρο της εισφοροδιαφυγής. Η χειμαζόμενη την τελευταία εξαετία μικρομεσαία επιχειρηματικότητα δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σε επιπρόσθετα βάρη που αποθαρρύνουν την ανάληψη επιχειρηματικών πρωτοβουλιών, συρρικνώνοντας τα επίπεδα απασχόλησης και αποτελώντας ταυτόχρονα αποτρεπτικό παράγοντα στην εκπόνηση επενδυτικών σχεδίων.
• Το πόρισμα της Επιτροπής προδιαγράφει την αναγκαιότητα σύστασης ενός αποθεματικού, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα πιθανά ελλείμματα, μέσω θέσπισης ενός επιπλέον φόρου (π.χ. στο εισόδημα ή στην περιουσία). Όπως περιγράφεται ξεκάθαρα εκείνοι που θα κληθούν να σηκώσουν το βάρος είναι οι λαμβάνοντες υψηλές συντάξεις, μία απλουστευτική ερμηνεία, καθώς δε συνεκτιμάται το γεγονός πως οι συγκεκριμένοι ασφαλισμένοι έχουν κατά τη διάρκεια του επαγγελματικού τους βίου πληρώσει αρκετά υψηλά εισφορές. Όπως γίνεται αντιληπτό το σκεπτικό των εμπειρογνωμόνων καταστρατηγεί κάθε έννοια συνταξιοδοτικής δικαιοσύνης και ανταποδοτικότητας.
• Η ΕΣΕΕ έχει από μακρού εκφράσει την γενικευμένη άποψη ότι όλοι οι ελεύθεροι επαγγελματίες πρέπει να ασφαλίζονται υποχρεωτικά στον ΟΑΕΕ και όχι σε άλλους ασφαλιστικούς οργανισμούς.  Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να δημιουργηθεί μία χαμηλή κατηγορία εισόδου στον ΟΑΕΕ, στην οποία θα ενταχθούν όλοι οι ελεύθεροι επαγγελματίες που σήμερα δραστηριοποιούνται στην περιφέρεια και ειδικότερα στις περιοχές κάτω των 2.000 κατοίκων και στα νησιά.

• Πρέπει επιτέλους να ληφθεί μέριμνα για τις εποχικά λειτουργούσες επιχειρήσεις.  Δεν είναι δυνατόν ένας επιχειρηματίας που στην ουσία λειτουργεί την επιχείρησή του μερικούς μήνες το χρόνο και τον υπόλοιπο βρίσκεται σε αδράνεια να βρίσκεται στην ίδια κατηγορία με αυτούς που δραστηριοποιούνται καθόλο το έτος.  Η ΕΣΕΕ είναι στη διάθεση του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, για μία από κοινού συνεργασία, ώστε να τεθούν ασφαλή κριτήρια καθορισμού των εποχικά δραστηριοποιούμενων επιχειρηματιών, οι οποίοι στην συνέχεια θα αποκτούν το δικαίωμα εισόδου στην χαμηλότερη ασφαλιστική κατηγορία του ΟΑΕΕ, όπως αυτή περιγράφεται στο προηγούμενο σημείο.
• Σε περίπτωση ηλικιακής παρέκτασης του χρόνου εξόδου από το επάγγελμα και για να αποφευχθούν οι αδικίες απέναντι στους παλαιούς ασφαλισμένους με ώριμα συνταξιοδοτικά δικαιώματα αλλά όχι την απαιτούμενη ηλικία, πρέπει μετά την ωρίμανση των δικαιωμάτων τους, να τους δοθεί η δυνατότητα ελεύθερης επιλογής ασφαλιστικής κατηγορίας.
• Πάγιο αίτημα των ασφαλισμένων του ΟΑΕΕ αποτελεί η διασύνδεση των εισφορών προς το ταμείο με βάση το πραγματικό από απασχόληση εισόδημα και όχι ο τεκμαρτός υπολογισμός των αποδοχών με βάση τα έτη ασφάλισης στο φορέα.

Εάν τελικά επιλεγεί το σενάριο της πλήρους ενοποίησης όλων των ταμείων (και του ΟΑΕΕ) στο ΙΚΑ, τότε ο υπολογισμός της σύνταξης πρέπει να γίνεται συνολικά με τον δικαιότερο τρόπο, δηλαδή τον υπολογισμό του συνόλου των εισφορών που έχει αποδώσει ο ασφαλισμένος καθόλη την διάρκεια του ασφαλιστικού του βίου